Matisse en de Notre Dame
Matisse Notre dame 1902
In de film “Paris bij Midnight”, van Woody Allen, zien we een opname van de Notre Dame. Het perspectief is lager, maar de richting van waaruit ze in beeld is gebracht doet heel sterk denken aan het schilderij uit 1902 dat Matisse maakte van de Notre Dame. Je kunt je zo voorstellen dat hij zijn ezel naar het raam had geschoven om vanuit zijn atelier de kathedraal te kunnen schilderen.
Zelfs de kleurstelling in de film is erop gericht om de sfeer en tijd van Matisse weer te geven. Op zich heel aannemelijk omdat de film vooral gaat over die periode van de kunstgeschiedenis in Parijs. Picasso, Hemingway, Toulouse Lautrec, Modigliani, Gertrud Stein maken allemaal hun opwachting.
Matisse heeft een aantal keren de Notre Dame geschilderd, op verschillende momenten in zijn carrière. Twee daarvan waren te zien op de grote overzichtstentoonstelling in het Stedelijk Museum in Amsterdam. Ze verschillen enorm van elkaar.
Bij de versie uit 1902 is het duidelijk dat Matisse vanuit het raam naar de Notre Dame kijkt. Rechts op het schilderij is nog het kozijn te zien, met weerspiegeling van de buitenwereld in het glas van het raam. De gebouwen, de straten waar mensen lopen langs de kade, de brug zijn herkenbaar.
De kleuren geven helder het atmosferisch perspectief weer en tonen daarmee ook de sfeer van de stad van dat moment. Het dient ook tegelijkertijd om de sfeer of stemming waar hij zich in bevindt weer te geven.
Matisse Notre Dame 1914
De versie uit 1914 is totaal anders. We zien een welhaast abstract spel van vlakken kleur en lijnen. De titel verwijst naar de Notre Dame. De relatie met de kathedraal is dan voor de hand liggend. Toch zeker als we deze versie uit 1914 zetten naast die van 1902. De diagonale lijnen verwijzen naar de kades en de Seine, het groen naar de bomen naast de kathedraal, en dan naar links en boven doen de vormen gemakkelijk de twee torens van de Notre Dame herkennen. Je zou het bijna als een schets kunnen zien voor het schilderij uit 1902.
En toch ben ik verward. Ligt de relatie met de kathedraal wel zo voor de hand? Er gebeurt meer in dit schilderij, dan de titel doet vermoeden Als ik wat langer kijk komen er bij mij onwillekeurig vragen op.
Waar kijk ik naar? Sta ik buiten of sta ik binnen? Kijk ik naar een muur met een hooggeplaatst raam? En kijk ik door het raam naar buiten en zie ik een lucht met wolken in Napels geel, die een late zon suggereren in de winter. Het blauwgrijs doet dat mij versterken.
Of ben ik (bijna) buiten en kijk ik naar een stadsgezicht? Ik kan de lijnen aan de rechterkant herkennen als de lijnen die het kozijn suggereert?
Het is dit spel met gezichtspunt, binnen, buiten dat mij mateloos intrigeert. Ik kan mij niet aan de indruk onttrekken dat Matisse dit ook opgemerkt moet hebben.
Ervan uitgaande dat elk ding wat een schilder in het schilderij ongemoeid laat, een al dan niet bewuste keuze is van de schilder, zijn dit ook keuzes geweest van Matisse. Wat wilde hij hiermee vertellen? Dat er geen binnen-buiten is? Dat dit alleen een kwestie van perspectief is?
Als ik een versie zou moeten kiezen om mee te nemen, dan kies ik deze uit 1914!
